ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 5، مرداد 1404 ، شماره پی در پی 111

بررسی و تحلیل کاربست سبکیِ تلمیح در شعر نادم قیصاری

صفحه (1 - 22)
حسن جویا ، رضا چهرقانی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1404

چکیده

یان مسأله و هدف: میرزا محمد یحیی نادم قیصاری از شاعران معاصر افغانستان است که مانند بسیاری از شاعران این سامان، در ایران چندان شناخته شده نیست. واکاوی و تحلیل همه سویۀ شعر فارسی در افغانستان یکی از زمینه های نسبتاً مغفول در جامعۀ ادبی ماست. رهیافتِ انواعِ گسترده تلمیح در اشعار نادم قیصاری، بسامد سبکی را به خود گرفته است. از این روی، پژوهش حاضر با هدفِ بررسی کاربست سبکیِ تلمیح، گستردگی و کارکردهای بلاغی آن در کلیات نادم به انجام رسیده و تلاش شده است تا با ارائۀ نمونه های شعری، با نگاه شاعر، در شیوه پردازش به تلمیح و چگونگی طبقه بندیِ آن آشنا شویم.

روش پژوهش: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که داده های آن از اسناد کتابخانه ای به دست آمده و با تلفیقی از روش توصیفی-تحلیلی و آماری(ذکر بسامد هر یک از انواع تلمیحات) بررسی و تحلیل شده است. دامنۀ این پژوهش، تمامی اشعار مندرج در کلیاتِ دیوانِ نادم قیصاری با مقدمۀ محمدسرور مولایی است که در سال 1390 ش. توسط انتشارات عرفان در تهران به چاپ رسیده است.

یافته ها: یافته ها نشان داده است که نادم قیصاری با گزینش تلمیحات قرآنی، شخصیتهای مذهبی، اساطیری، تاریخی و ادبی پاره ای از ویژگیهای پیشینیان را تقلید کرده اما نوآوریهایی هم در این زمینه داشته که تا حدودی به سروده های وی تمایز سبکی میبخشد.

نتیجه: از بررسیهای انجام شده در کلیات نادم میتوان نتیجه گرفت که کاربست تلمیحات در شعر نادم قیصاری جنبه سبک شناختی به خود می گیرد و از میان تلمیحات، تلمیح به شخصیتهای مذهبی، اساطیری، تاریخی و ادبی با کارکرد بلاغی ایجاز و با هدف اقناع و ترغیب صورت گرفته است.

کلمات کلیدی
شعر معاصر افغانستان , نادم قیصاری , تلمیح , شخصیتهای اساطیری , تاریخی و ادبی.

• قرآن کریم
• احمدنژاد، کامل. (1382). فنونِ ادبی. تهران: چاپِ چهارم. نشر پایا.
• پور نامداریان، تقی (1385). داستان پیامبران در کلیات شمس. تهران: چ سوم. ج اول. نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• پورخالقی چترودی، مه دخت (1371). فرهنگ قصه های پیامبران (تجلی شاعرانۀ اشارات داستانی در مثنوی). مشهد: چ اول. نشر آستان قدس رضوی.
• جویری، محمد (1384). کلیات قصص‌الانبیاء. تهران: چ دهم. نشر اسلامیه.
• داد، سیما. (1395). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: چاپ سوم. انتشارات مُروارید.
• دانشگاه تهران. (1354). منتخب رونق‌المجالس و بُستان‌العارفین و تحفت‌المُریدین. تصحیح احمد علی رجایی. تهران: نشر دانشگاه تهران.
• دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: چاپ دوم. ج 13. انتشارات دانشگاه تهران.
• رازی، ابوالفتوح. (1352). تفسیر رَوحُ الجِنان و رُوحُ الجَنان. تصحیح ابوالحسن شعرانی. تهران: ج4. کتاب‌فروشی اسلامیه.
• رضوی، مدرس (1344). تعلیقات حدیقه الحقیقه. تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• زنجانی، برات (1363). خلاصۀ داستان خسرو و شیرین. تهران: چ سوم. نشر امیرکبیر.
• سجادی، سید جعفر (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: چ هفتم. نشر طهوری.
• سعیدی، گل بابا (1392). فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی با تکیه بر آثار ابن عربی. تهران: چ اول. نشر زوّار.
• سیرجانی، سعیدی (1353). خلاصه ای از خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی گنجوی. تهران: نشر مدرسۀ عالی ادبیات و زبانهای خارجی.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1391). موسیقیِ شعر. تهران: چ سیزدهم. نشر آگه.
• شمیسا، سیروس. (1386). کلیات سبک‌شناسی. تهران: چ دوم. نشر میترا.
• شمیسا، سیروس. (1389). فرهنگ تلمیحات. تهران: چ دوم. نشر میترا.
• شمیسا، سیروس. (1395). نگاهی تازه به بدیع. تهران: چ ششم. نشر میترا.
• شیخی، مژگان (1374). داستان لیلی و مجنون نظامی گنجوی. تهران: چ اول. نشر قدیانی.
• صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم. (1388). متنهی‌الارب فی‌الغه العرب. تصحیح محمد حسن فوادیان و علی رضا حاجیان‌نژاد. تهران: چ اول. ج اول. نشر دانشگاه تهران.
• صنعتی نیا، فاطمه (1369). مآخذ قصص و تمثیلات مثنویهای عطار نیشابوری. تهران: چ اول. نشر زوّار.
• طبری، محمد بن جریر (1356). ترجمۀ تفسیر طبری. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: ج7. انتشارات توس.
• عتیق نیشابوری، ابوبکر (1365). قصص قرآن مجید برگرفته از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری مشهور به سورآبادی. به کوشش یحیی مهدوی. تهران: چ دوم. انتشارات خوارزمی.
• عوفی، محمد. (1340). جوامع‌الحاکایات و لوامع‌الروایات. تصحیح محمد معین. تهران: چ دوم. ج1. انتشارات ابن سینا.
• غبار، میرغلام محمد (1378). تاریخ ادبیات افغانستان. پشاور: چ دوم. نشر مرکز نشراتی آرش.
• فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1361). احادیث مثنوی. تهران: چ سوم. انتشارات امیرکبیر.
• قشیری، عبدالکریم این هوازن (1374). ترجمۀ رسالۀ قشیریه. ترجمۀ حسن ابن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: چ چهارم. انتشارات علمی فرهنگی.
• کزازی، میر جلال‌الدین. (1373). زیباشناسیِ سخنِ پارسی (3)، بدیع. تهران: نشر مرکز.
• کلالۀ خاور (1381). مجمل‌التواریخ والقصص. تصحیح محمدتقی بهار. تهران: نشر کلالۀ خاور.
• گرگانی، محمدحسین. (1377). اَبدَعُ‌البَدایِع. به اهتمامِ حسین جعفری، با مقدمۀ دکتر جلیلِ تجلیل. تبریز: انتشارات احرار تبریز.
• محمدی، محمدحسین. (1374). فرهنگِ تلمیحاتِ شعرِ معاصر. تهران: چ نخست. نشر میترا.
• مرزبان‌راد، علی (1376). قرآن و حدیث در ادب فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
• میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1371). کشف‌الاسرار وعدۀ‌الابرار. تصحیح علی اصغر حکمت. تهران: چ پنجم. ج دهم. نشر امیر کبیر.
• میرجهانی طباطبائی، سید حسن (1384). جنه العاصمه در شرح احوالا حضرت فاطمۀ زهرا علیهاالسلام. مشهد: نشر بیت‌الزهرا (ع).
• نادم قیصاری، محمد یحیی (1330). کلیات نادم قیصاری. به کوشش محمد ناصر غرغشت. کابل: نشر مستوری.
• نادم قیصاری، محمد یحیی (1390). کلیات نادم. تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: چ اول. نشر عرفان.
• نجفقلی، میرزا. (1362). دُرَّۀ نجفی. تصحیحِ حسین آهی. تهران: نشر فروغی.
• نفیسی، علی اکبر (1355). فرهنگ نفیسی (ناظم الاطبا). با مقدمۀ محمدعلی فروغی. تهران: ج سوم. نشر کتاب‌فروشی خیام.
• نوری کوتنایی، نظام‌الدین (1384). آیات، احادیث و لغات مثنوی معنوی. تهران: چ اول. نشر زهره.
• نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم. (1382). قصص‌الانبیا. به کوشش حبیب یغمایی. تهران: چ سوم. انتشارات علمی فرهنگی.
• نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم. (1391). قصص‌الانبیاء. به کوشش معظّمه مصلّی. تهران: چ اول. انتشارات بوتیمار
• واعظِ کاشفیِ سبزواری، کمال‌الدین حسین. (1369). بدایع‌الافکار فی صنایع‌الاشعار. ویراسته و گزاردۀ میر جلال‌الدینِ کَزّازی. تهران: چ اول. نشر مرکز.
• وحیدیان کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: چاپ اول. انتشارات دوستان.
• همایی، جلال‌الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: چ اول. انتشارات اهورا.
• یوسفی، حسین علی (1378). بنای عشق بر بی‌قراری است. تهران: چ اول. نشر روزگار.